ژئوشیمی خاک ها ی دشت خاش، جنوب شرق ایران، با تاکید بر اثرات دراز مدت آتشفشان تفتان

دشت خاش به صورت نواری با امتداد شمال غربی – جنوب شرقی در دامنه های جنوبی آتشفشان تفتان در جنوب شرق ایران قرار گرفته است. به طور کلی این دشت از شمال توسط ارتفاعات تفتان، از شرق توسط ارتفاعات پشت کوه و از غرب توسط کوه پنج انگشت احاطه شده است. با توجه به اینکه خاک یک محصول ثانویه است از اینرو ترکیب شیمیایی آن به شدت متاثر از ویژگی های زمین شناسی ارتفاعات محصور کننده نیز می باشد. از آنجائیکه آتش فشان تفتان در چند صد هزار سال گذشته فعالیت داشته است، بنابراین گازها و مواد حاصل از آن در گذر زمان بر ترکیب شیمیایی آب ها و خاک های مناطق اطراف تاثیر به سزایی داشته است. در این پژوهش، به بررسی کیفیت خاک ها در دشت خاش پرداخته شده است با این فرض که تفتان به صورت یک منبع آلوده کننده، به طور مستقیم یا غیر مستقیم، در تغییر ترکیب شیمیایی خاک این منطقه تاثیر گذاشته است. در این مطالعه، خاک های منطقه از نظر عناصر اصلی و فرعی، al، ca، mg، na، k، fe، mn، ni، cr، co، cu، pb، zn، ag، as، cd و s تجزیه شده اند. بیشترین غلظت ها مربوط به یون های آلومینیوم، کلسیم، آهن، منیزیم بوده که به ترتیب مقادیر 6 – 8، 2 – 10، 3 – 5، 1 – 3 درصد را نشان داده اند. عناصر مهم از نظر زیست محیطی مانند گوگرد و آرسنیک به ترتیب غلظتی بین0 – 51/0و 6 – 14 ppm را نشان می دهند. تغییرات غلظت عناصر سنگین مانند ni، cr، co، cu، pb و zn به ترتیب بین مقادیر 4/42 – 1/95، 41 – 101، 1/18 – 8/26، 3/29 – 9/73، 3/15 – 8/29، 68 – 107 (ppm)، می باشد. اسید سرشتی (ph) نمونه های خاک که در آزمایشگاه اندازه گیری شده است، مقادیری بین 53/7 – 14/9 را نمایان کرده است. بررسی منحنی های تجمعی و نمودارهای هیستوگرام در رسوبات تشکیل دهنده این منطقه حاکی از آن است که متوسط اندازه ذرات تشکیل دهنده خاک ماسه های ریز دانه هستند. علاوه بر این، با بررسی نمودار ها در این منطقه مشاهده می شود که هر چه از ارتفاعات به سمت دشت پیش می رویم بر میزان ذرات ریز دانه (سیلت و رس ) افزوده می شود. این ذرات ریز دانه نقش مهمی را در فرآیند جذب سطحی فلزات سنگین ایفا کرده اند. با توجه به مقادیر ph، فرآیند جذب سطحی بیشتر توسط اکسیدهای آهن و آلومینیوم و کلسیت موجود در رسوبات انجام شده است. نتایج حاصل از آنالیز نمونه های خاک نشان می دهد که غلظت عناصر منگنز، نیکل، کروم، کبالت، مس، سرب، روی، آرسنیک، کادمیوم و گوگرد مقادیر بالاتر از حد مجاز ارائه شده توسط استاندارد(united state environmental protection agency) usepa را نشان می دهند. از بررسی فاکتورهای زیست محیطی مانند فاکتور غنی شدگی و شاخص زمین انباشتگی، می توان گفت که هیچ یک از عناصر به جزء نقره، سزیم و کلسیم غنی شدگی قابل توجهی نسبت به میانگین شیل از خود نشان نمی دهند. همچنین، شاخص زمین انباشتگی نشان می دهد که بر اساس رده بندی مولر، خاک های منطقه نسبت به عناصر نقره و سزیم آلودگی نشان می دهند ولی نسبت به سایر عناصر غیر آلوده می باشند.